Ömer bin Abdülaziz

İslam tarihi detaylı olarak incelendiğinde her devirde çok mühim dönüm noktalarının yaşandığını görmek mümkündür. Özellikle siyasi tarih açısından yaptığımız incelemede, ilk olarak dört halife yani Hulefâ-yi Râşidîn döneminden sonra Suriye’nin merkezi Dımaşk’ta kurulan ve İslâm tarihinin ilk hanedan devleti olan Emeviler’in bir dönüm noktası olarak karşımıza çıktığını görürüz.

Bu yazımızda sizlere Emeviler dönemine yaptığı icraatlar ile damgasını vuran, henüz hayatta iken II. Ömer diye isimlendirilen fakat hayatı çok da bilinmeyen Ömer b. Abdülaziz’in (r.a.) hayatını anlatmaya çalışacağım.

Enes b. Malik (r.a.), Ömer b. Abdülaziz’in arkasında namaz kılmış, namaz kıldırışı çok hoşuna gittiğinden onun hakkında: “Hz. Muhammed’den (s.a.s.) sonra, Ömer b. Abdülaziz’in dışında, Rasulullah’ın namazına benzeyen namazı hiçbir imamın arkasında kılmadım” demiştir.

Doğumu, Çocukluk ve Gençlik Yılları

Ömer b. Abdülaziz’in (r.a.) doğum tarihi ve yeri hakkında farklı rivayetler vardır. Ancak 680 yılında doğduğu genel kabul görmüştür. Çünkü Ömer b. Abdülaziz (r.a.) 705 yılında 25 yaşında vali olmuştur. Hesaplara göre doğumu 680 yılına tekabül eder. Doğum yeri olarak Mısır’ın Hulvan kentinde dünyaya geldiğini nakledenlerin yanı sıra Medine’de dünyaya geldiğini öne süren kaynaklar da vardır. Ömer b. Abdülaziz, uzun yıllar Mısır’da valilik yapmış olan Abdülaziz b. Mervan’ın oğludur. Ömer b. Abdülaziz’in annesi Ümmü Asım’dır. Ümmü Asım, Hz. Ömer’in (r.a.) oğlu Asım’ın kızıdır. Annesi hakkında şöyle rivayet olunur.
“Hz. Ömer (r.a.) hilafeti döneminde bir gün sabaha karşı Medine sokaklarında evin birinde bir anne ile kızın tartıştıklarını duyar. Hz. Ömer kapı önünde durur ve dinler. Annenin kızına “Şu süte biraz su karıştır!” demesi üzerine kız “Müminlerin emiri süte su karıştırmayı yasakladı.” diye cevap verince, annesi “O şimdi nereden duyacak!” diyerek süte su karıştırmasını tekrar eder. Kız tekrar annesine “Görünüşte ona itaat edip, arkasından isyan mı edelim. Ömer’in kendisi görmüyorsa Allah görüyor.” karşılığını verir. Hz. Ömer evi iyice öğrenir, eve dönünce oğlu Asım’a evi tarif eder ve şayet bu kız kimsenin nikahında değilse onu nikahlamasını belki ondan hayırlı bir evladın olacağını tavsiye eder. İşte bu evlilikten Ömer b. Abdülaziz’in annesi Ümmü Asım dünyaya gelir. (bk. İbn Abdil-Hakem, 22-23; İbnü ‘l-Cevz1 119 a-b.)

Ömer b. Abdülaziz (r.a.) çocukluk yıllarını tahsille geçirmiş, daha küçük yaşta  Kur’an-ı ezberlemiş ve hafız olduktan sonra babası, onun daha iyi yetişmesi için zamanın ilim merkezi olan Medine’ye göndermiştir. Ömer b. Abdülaziz (r.a.) Medine’de Salih b. Keysan gibi devrin ileri gelen alimlerinden ders almış ve sahabenin büyüklerinden olan Enes b. Malik ve dayısı Abdullah b. Ömer’in (r.a.) huzurunda bulunmuştur. Ömer b. Abdülaziz ayrıca Ubeydullah b. Abdullah ve Urve b. Zübeyr gibi tabiînin ilk halkasına mensup kimselerden ders almıştır. Dayısı ve zamanın ulemasından nakledilen birçok hadis ezberledi ve böylelikle döneminin güvenilir bir hadis râvisi oldu. Ömer b. Abdülaziz’in (r.a.) aynı zamanda önemli bir fıkıh alimidir ve Ehli Sünnet kelamcılarının ilki olduğu kabul edilir.

Valilik Dönemi

Emevi Devleti’nin en önemli valiliklerinden birisi Hicaz Valiliği idi. Bu bölgeye atanan valiler Medine’de oturur, Mekke ve Taif’in de idari işlerini yönetirlerdi. Ömer b. Abdülaziz (r.a.) halife olan amcasının oğlu Velid b. Abdülmelik tarafından 705 yılında 25 yaşında iken Hicaz valisi olarak tayin edildi. Ömer b. Abdülaziz (r.a.) diğer valilerden farklı olduğunu göreve başlayınca hemen göstermiştir. Şehrin önde gelen alimlerinden oluşan bir istişare ve danışma meclisi kurarak bu alimleri kendisine yardımcı seçmiştir. Uzun zamandır halka zulmeden memurların bu zulmünü engellemek için denetimi bu meclise devretmiştir. Ömer b. Abdülaziz (r.a.) ayrıca Hac emirliği¹ yapmıştır. Ömer b. Abdülaziz (r.a.) Halifenin emriyle Mescid-i Nebevîyi genişletmiştir. Mescidin dört köşesine minare yaptırıp mescide mihrap koydurmuştur. Hz. Peygamber’in (s.a.s) kabrinin bulunduğu Hz. Aişe’nin odasını mescide dahil ettirmiştir. Tüm bölgeyi imar ederek halka sayısız hizmet götürmüştür. 7 yıl kadar valilik yapan Ömer b. Abdülaziz (r.a.), Irak bölgesinin valisi Haccac’ın entrikaları ve Halifeye sürekli şikayet etmesi üzerine hiçbir inceleme yapılmadan valilik görevinden alınmıştır.

Hilafet Dönemi 
Tarihler 717 yılını gösterdiğinde dönemin halifesi tarafından halife olarak tayin edildi. Kendisi bu görevi kabul etmedi fakat törene katılanların ısrarı üzerine Emevi Devletinin 8. halifesi olarak göreve başladı.
Önemli icraatlarını şöyle sıralayabiliriz;
* Hz. Peygamber (s.a.s.) ve Hz. Ömer (r.a.) zamanının yönetim biçimini kendine örnek aldı.
* Devlet idarecileri tarafından zorla el konulan tüm malları gerçek sahiplerine geri verdi.
* Usulsüz alınan birçok vergiyi kaldırdı. Büyük bir vergi reformunu hayata geçirdi.
* Kendisinden önce ihmal edilmiş olan zekât toplama işinin yeniden yürütülmesini sağladı.
* İdaresi altındaki insanlara, Müslüman olsun veya olmasın her konuda son derece adil davranmıştır. Ömer b. Abdülaziz adâlet yönünden daima dedesi Ömer b. Hattab’a benzetilmiş ve II. Ömer diye anılmıştır.
* Tüm valilere emir vererek Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hadislerinin toplanmasını istemiş ayrıca devrin alimlerinin camilerde kendilerine tahsis edilen yerlerde hadis okutmalarını emretmiştir.

720 yılının Recep ayında, bir rivayete göre verem hastalığından diğer rivayete göre ise zehirlenerek, Humusa bağlı Deyrsem‘ân’da vefat etmiştir. Mübarek kabri Halep’e seksen kilometre mesafede bulunan Maarratün-Numan mevkiindedir.
2 yıl 5 ay kadar iktidarda kalan Ömer b. Abdülaziz kısa hilafeti süresince zulüm ve haksızlığın yerini eşitlik ve adaletle doldurmuştur. Rabbim şefaatlerine nail eylesin.

*Hac Emirliği: İlk defa Mekke’nin fethinin ertesi yılı Hz. Ebubekir (r.a.) tarafından ifa edilen ve tüm hac boyunca tüm kafilelerin her türlü ihtiyacını karşılamakla yükümlü kurumdur. Osmanlı Devleti’nden sonra Suriye ve Mısır tarafından yürütülmeye çalışılan hac emirliği kurumu 1924’te Hicaz’ın Suûd ailesinin yönetimine girmesi ve bu ailenin hac emirliğini yasaklamasıyla sona ermiştir. (TDV İslam Ansiklopedisi)