Bursa Ulu Camii

İslamiyet’te en yüksek mertebeli ibadethane, Kâbe’dir. Sonra Medine’de Mescid-i Nebevî, Kudüs’te Mescid-i Aksa ve Şam’da Mescid-i Emeviyye gelir. Manevi mertebe bakımından beşinci sırada Bursa Ulu Camii bulunur.

Tanpınar’ın mısralarında Ulu Camii ne güzel anlatılır: 

Bursa’da Zaman

Bursa’da bir eski cami avlusu,

Küçük şadırvanda şakırdıyan su;

Orhan zamanından kalma bir duvar…

Onunla bir yaşta ihtiyar çınar

Eliyor dört yana sakin bir günü.

Bir rüyadan arta kalmanın hüznü

İçinde gülüyor bana derinden.

Yüzlerce çeşmenin serinliğinden

Ovanın yeşili göğün mavisi

Ve mimarîlerin en ilâhisi.

Şadırvanına, hüsn-i hatlarına, şaheser minberine hayran olduğum Bursa Ulu Cami,  sık sık ziyaret edebildiğim ve tanıdığım eşsiz bir eser.  Yapılışında bir kahramanlık ve irfan hikayesi var. 

Kuşatma altındaki Niğbolu kalesine yardıma giden I.Bayezıd savaşı kazanırsa Bursa’ya yirmi cami yaptırmayı vaadeder. Kendisine Yıldırım ünvanını kazandıran bir hızla zafere ulaşan Sultan Yıldırım Bayezid verdiği sözü unutmaz. Damadı Emir Sultan’ın tavsiyesiyle yirmi küçük cami yerine yirmi kubbeli büyük bir cami yaptırır.
Caminin insanı çarpan zengin ve abidevî etkisinin mimarı Ali Neccar olarak geçer kayıtlarda. Camideki aydınlığın ve ferahlığın sebebi ortadaki camekânlı kubbe ve altında bulunan şadırvandır. Başlangıçta kubbe açık olarak yapılmıştır. Böylece yağmur damlaları alttaki on iki köşeli havuzda toplanır, içeri temiz havayla dolarken, güneş camiyi aydınlatırmış. Evliya Çelebi 1640’lı yıllarda bu güzel havuzun içinde alabalıkların yüzdüğünü, en tepeden ve tek merkezden kaynayan suyun, şadırvana dökülürken Allah’ı tesbih eder gibi otuz üç ayrı yerden aktığını yazar.

Cami içindeki hazinelerden biri de minberidir. Devaklı Abdülaziz oğlu Mehmet’in ceviz ağacından,  çivi kullanmadan iç içe geçirerek yaptığı minberdeki ağaç işçiliği bir şaheserdir. Her gittiğimde aklımı başımdan alır. Evliya Çelebi’nin “Minberin üzerindeki çiçek resimleriyle yazılarını, cihan ressamları toplansa yapamazlar, emsali yoktur.”  cümlesi de  bir gerçeği ifade eder. Diğer yandan minberdeki motiflerin güneş sistemini ve gezegenlerin dizilişini yansıttığına dair de görüşler mevcut.  Ahşap üzerine oyma ve kabartmalarla bu desenleri nakşeden ustanın muradı neydi bilemeyiz. Bize düşen yaptığı nadide eserin üzerine yazdığı için ismini öğrendiğimiz usta Devak’lı Abdülaziz oğlu Mehmet’i Fatiha  ile anmak ve bu muhteşem eserin kıymetini bilip geleceğe aktarmak olmalı.

Caminin güney duvarında Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferini kazanıp halife ve hâdimü’l- haremeyn olarak Kâbe’nin onarımını yaptırırken getirtip Bursa Ulu Camiye hediye ettiği Kâbe kapısı örtüsü asılı. Sultan’ın bizzat taşıyıp camiye astığı söylenen örtünün saf altın iplikten işlemelerindeki ışıltı bugün sadece parlak ışık altında görünüyor.

Caminin duvarlarını şahane hat yazmaları süslüyor. Her birinin  de hikayesi var. Mesela kıble duvarında bulunan vav harfinin önünde Hızır Aleyhisselam’ın bazı vakitler namaz kıldığına ve  onunla birlikte kılınca edilen duaların kabul olacağına inanılıyor. Bu harfi seyrederken kendim de dahil, keşke dualarımız  ev, araba, popüler bir üniversite gibi dünyevî istekler yerine tövbemizin  kabulü üzerine olsa diye düşünüyorum.

Caminin manevi mertebesinden yukarda bahsetmiştik. Bu mertebenin açılış törenine katılan zatlardan kaynaklandığı söylenir. Caminin ilk müezzini Üftade Hazretleri, ilk imamı da mevlid-i şerifi kaleme alan Süleyman Çelebi’dir. Cemaatin içinde Emir Sultan, Şeyhülislam Molla Fenari gibi şahsiyetler bulunmaktadır. İlk hutbeyi ise farklı idrak derecelerine göre şerh ettiği Fatiha tefsiri ile Somuncu Baba okur. Kendisi aynı anda caminin üç kapısında görüldüğü ve sırrı açığa çıktığı için Bursa’yı terkettiği rivayet edilen bir velidir.

Bursa’nın en merkezi yerinde Kapalıçarşı’ya ve hanlar bölgesine komşu olan Ulu Cami’ ye geldiğinizde namazdan sonra Kapalıçarşı’da dolaşmayı ve Koza Han’ın asırlık çınarlarının altında güzel bir kahve içmeyi ihmal etmeyin.

Fotoğraflar: Bursa Valiliği Yayınları, Bursa Kültür Yayınları