Çarkıfelek

Çarkıfelek (Passiflora L.) nam-ı diğer saat çiçeği, ihtişamlı duruşuyla son derece göz alıcı tropikal bir bitki olarak karşımıza çıkıyor. Passiflora cinsi bitkiler birçok türüyle Çarkıfelekgiller (Passifloraceae) adı verilen geniş bir aileyi oluşturur.

Pek tabi isminin çarkıfelek konulmasının sebepleri var. Feleğin çarkı (çarkıfelek), felsefî olarak insanın hayatı boyunca başına gelen kayıp, kazanç, ödül ve cezaları kaderiyle ilişkili olması yönünden simgelemekteymiş. Osmanlı devletinde de kale kuşatmalarında kaleden atılan toplara karşı çam ağacından yapılan savunma siperlerine yine bu ad verilirmiş.

Medrese ve camilerimizdeki çinilerde ve oymalarda da farkında olmadan çarkıfelek formuna sıkça rastlıyoruz. Biraz dikkatli baktığımızda bu bitki hayatımızın birçok yerinde hem form hem de anlam olarak yer tutmaktadır.

Bir çark, bir daire, bir dönence… Adına ne derseniz. Yaşamın sürekli dönüşümü ve devinimi misali bir noktayla başlayıp yine aynı noktaya döner. Ayrıntı şudur ki; bu dönüş, içerisinde farklı renkleri, kıvrımları, engebeli yolları içerir. Her birinin yolu farklıdır. İnceliğini, güzelliğini ve biricikliğini belirleyen de bu farklı yollar değil midir?

Çiçeklerine baktığımızda beyaz, mor veya kırmızı yapraklarının üzerinde mor, beyaz ve eflatun renkli saati andıran yapısal dizilimi olan ince yapraklar ve tam ortasından yükselip birkaç sapa ayrılan polen taşıyan kollara sahip olduğunu görürüz. Her ne kadar dik duruşlu, gergin çenekli de olsa böyle durduğuna bakmayın siz. Bedeni bir o kadar narin, kırılgan ve naiftir. İlginçtir ki bu narin ve kırılgan çiçeğimiz sarmaşık şeklinde gelişip tırmanıcı bir bitki halinde büyüyor.

Tropikal bir ormanın kalbinde yeni bitmiş bir çarkıfelek düşünün. Zaten daha önce var olan bir bedene tutunuverip onlara sırtınızı yaslayarak ışığa çok daha az enerjiyle hızlı bir şekilde ulaşmak hayatta kalmak için ne güzel bir hareket. Yoldaşla yola çıkmanın ve yolda olmanın bir simgesi. Hele de karşınıza bilge bir yoldaş çıktıysa değmeyelim keyfinize.

Nazından mıdır güzelliğinden mi bilinmez, ışığı pek seven bu bitki, hava konusunda soğuğa pek gelemiyor. Nemli ve ılık yerlerde sarıldıkça sarılıp çiçeklendikçe çiçekleniveriyor. Toprağının her daim nemli olması onun keyfini yerine getiren unsurların başında gelir. Bu yüzden nemli iklimlerde yetişiyor; özellikle Güney Amerika’ da ve ülkemizde Akdeniz sahil bölgelerinde rahatlıkla yetiştirilmesi mümkün.

Hoş kokusu ve görünüşüyle hayvanları üzerine çekmesi tozlaşıp çoğalmasını da kolaylaştırıyor. Hatta çarkıfelek polenlerini temel besin kaynağı olarak kullanan bir arı türü bile vardır. Ve yine meyveleri birçok kuş türüne hatta yarasa ve maymunlar gibi hayvanlara besin kaynağı oluyor. Bunun yanında zehirli olan türleri de biliniyor.

Tedavide sakinleştirici, yatıştırıcı ve kas gevşetici olarak yaprak, çiçek ve dalları kullanılmaktadır. Bitkinin bu etkilerinden sorumlu alkaloidler başta olmak üzere içeriğinde birçok tesirli madde bulunmaktadır. Öyle ki hali hazırda eczanelerimizde satılan ürünleri de mevcuttur.

Bir bitkiyi yetiştirmenin çeşitli sebepleri vardır. Kimi zaman besin olarak, kimi zaman ilaç yapımında hastalıklara şifa vermesi, kimi zaman da güzelliğiyle kokusunu baş ucumuzda hissetmek için. Çarkıfelek bitkisini farklı türleriyle bu özelliklere ayrı ayrı sahip bir bitki olarak tanıyoruz artık. Gelin sözümüzü burada birkaç güzel satırla bitiriverelim.

Ben çarkıfelek çiçeği, bir çardağı sarıp sarmalamış, dilimde tuttururken bir türkü, izlemişim yanımda koşturan çocukları. Bir ben miyim meyve veren! İnsan varmış, çiçek açmış; mevsim geçmiş, bahar olmuşuz.