Cerr

Cerr, Arapçada “çekmek, kendine doğru çekmek, celbetmek” anlamına gelen bir kelimedir. Türkçede ise “cerre çıkmak” olarak kullanılmıştır.

Cerre çıkmak; Osmanlılarda, zamanın yüksek okulları ya da üniversiteleri diyebileceğimiz medreselerde yetiştirilen, hem kültürel hem dinî yönden donatılmış talebelerin, dokuz ay boyunca derslerle meşgul olduktan sonra, üç aylarda ve özellikle Ramazan ayında şehirlere, kasaba ve köylere gönderilerek camilerde vaaz ve ders vermelerini, Kur’an okumalarını ve öğretmelerini, diğer din hizmetleri ile halkı irşâd etmelerini, halkın sorularına yanıt vermelerini ve çocukların yetiştirilmesine yardımcı olmalarını ifade eden tâbirdir.

Cerre çıkma uygulamasının amacı, başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlerdeki dinî ve kültürel gelişmeleri öğrenciler aracılığıyla halkın ayağına götürmekti. Böylece en küçük yerleşim birimlerine ulaşma imkânı sağlanıyordu. Allah Teâlâ’nın her ferd üzerine ilim tahsil etmenin farz kıldığının irfânında olan halk, hizmet eden bu gençlere gönüllü olarak ellerinden gelen maddî yardımda bulunurlardı. Öyle ki, fakir öğrenciler bir yıl boyunca halkın onlara verdiği cer akçesi ve zekât akçesi ile geçinirlerdi.

Cer uygulaması hem halkın aydınlatılması, hem de medrese öğrencilerinin uygulamalı öğrenim yapmaları açısından faydalı oluyordu. Toplumun bilgi ve kültür düzeyi geliştirilmiş olurken, öğrenciler de toplumun ihtiyaç ve eğilimlerini yakından gözlemliyorlardı.

Tabii ki bu uygulama samimiyet ve gönüllülük esaslarına bağlı işliyordu. Bununla birlikte, maalesef her devirde karşılaşılan şer faktörü istismarcılar  bu uygulamaya zarar vermişlerdir. Birkaç âyet ve dua ezberleyen samimiyetsiz ve yeteneksiz bazı kimselerin halkın dinî duygularını kötüye kullanarak kendilerine çıkar sağladıklarını; özellikle bir tekkeye mensup olsun veya olmasın derviş kılıklı kimselerin köy ve kasabaları dolaşarak halktan cer akçesi topladıklarını maalesef tarihimiz kaydetmiştir. Bunun sonucunda Cevdet Paşa, Darü’l-Muallimîn (Öğretmen Okulları) Müdürlüğü sırasında yaptığı köklü değişikliklerde, talebelerin okullara kabul koşullarını düzenlerken, cerre çıkmak usûlünü kaldırmıştır.

Cer, Cumhuriyet döneminde de kısmen devam etmiştir. Zaman içerisinde öğrenciler için geçerli olan bu uygulama kaldırılmıştır. Günümüzde okullarda yetişen din görevlilerinin şehir, kasaba ve köylere resmî tayini ile bu hizmet devam ettirilmektedir diyebiliriz.