Çınar

Yaprakların çeşit çeşit önümüze serildikleri vakitlerdeyiz. Toprak kokusu yeşilimsi sarı renklerle birleşince maskelerin altından bile kışı hisseder oluyoruz. Farketmişsinizdir, her bitkinin kışa geçişi farklı farklı oluyor. Kimisi yemyeşil açmaya devam ederken kimi yapraklarını döküveriyor. Aslında bu ağaçların karakter meselesidir. Bu meseleden ileriki yazılarımızda ayrıntılı bir şekilde bahsedeceğiz.

Çınargiller (Platanaceae) familyasının heybetli üyesi Çınar (Platanus orientalis L.) nemli bölgelerde, direk güneş alan bölgelerde ve biraz gölgeli alanlarda  yetişebilir. Anadolu’da kavlağan olarak da bilinen çınarlar sonbahardan kışa geçişte, kış uykusu için –buna bir inziva da diyebiliriz- yaprak döken, dallarının ve gövdesinin ihtişamı ortaya çıkan ağaçlardandır. Bir sonraki yeşerme vaktine kadar her bir ağacın yaptığı gibi çınar da kendine has görüntüsüyle sabır ve sükûnetini sergilemeye başlar. Vakti gelince, mayıs-haziran aylarında, geniş alanlara yayılan ve damarlanan dalları kahverengi çiçekler verir.

Geniş yapraklarının devasa bir elin ayası şeklinde dalından süzülüşü, göklere uzayıp kılıçlanan dalları, bir o kadar da derinlere, çok derinlere kök salması ile babacan ve ağır başlı bir ağaçtır çınar. Bize âdeta yaşlı, heybetli, bilge bir dedeyi hatırlatır. Öyle ya, hayatıyla hayatımızı kuşatan bilge zatlardan da “çınar” diye bahsederiz. Bu ağaçların yaşlı bir dedeye benzetilmesi heybetli görünüşlerinden daha fazlasıyla ilgilidir üstelik. Yaşlı çınarlar içleri çürüdüğü halde yaşamlarını devam ettirebilme özelliğine sahiptirler; tıpkı hayatın yükünü sırtlarında taşımalarına rağmen yüzlerinden tebessümü, hallerinden merhameti eksiltmeyen büyüklerimiz gibi.

Türk kültüründe çınar ile devlet arasında da bir bağ vardır. Osman Gazi rüyasında Osmanlı Beyliği’ni dünyayı saran bir çınar ağacı olarak görmüş; atalarımız her yerleştikleri bölgeye oradaki ömürlerini simgeleyen bir çınar dikmişlerdir. Birçok yörede yüzyıllardır yaşayan çınarların bulunması belki de bu sebepledir. Çınarın yüzyıllarca yaşıyor olması geçmiş, bugün ve gelecek arasında bir köprü görevi görmektedir.

Doğumun da temsilcisidir çınar. Yeni bir evlat doğduğunda, çocuk uzun ömürlü olsun niyetiyle bir çınar dikilmesi yine atalarımızdan miras bir gelenektir. Özellikle cami avlularına, okul bahçelerine, yol üzeri dinlenme yerlerine dikilmiştir ki insana kol kanat gersin. Yıllarca gölgesinde oturup, kah soluklandığımız kah muhabbet edip çaylar içtiğimiz bu ata yadigârı ağaçların özellikle büyükşehirlerdeki egzoz gazlarına ve ağır metallere etki ederek çevre kirliliğini önlediğini de unutmamak gerek. Bu yönüyle asırların, şehirlerin vefalı şahitleridir onlar.

Tabâbet konusunda da hayli elverişli bir ağaçtır çınar: Diş, romatizma ve gut ağrılarında, hafif dereceli yanıklarda ve vücut şişliklerinde etkili olduğu bilinir.

Çınar bizde gelenektir. Kültürün, vakur duruşun ve koruyup kollamanın sembolüdür. Kanunun ses tablasının, bağlama ve tanburun teknesinin yapımında çınar kullanılmış, bu kıymetli sazlardan icra edilen Türk musikisinde de çınardan sıkça bahsedilmiştir.

Vatan edindiğimiz bu topraklarda bize miras bırakılmış birçok ulu çınar var. Geçtiğimiz yollara dikkat kesilip başımızı göğe kaldıralım, varlığını ve bize verdiği güveni derinden hissedelim derim ben. Hatta kocaman sarılıverelim bir tanesine, kim bilir belki içindeki kadim ezgiyi duyuruverir bize. İçimizden mırıldanırız:  Su başında durmuşuz; çınar, ben, kedi, güneş bir de ömrümüz; Su serin; Çınar ulu; Ben şiir yazıyorum, Kedi uyukluyor, Güneş sıcak, Çok şükür yaşıyoruz. Suyun şavkı vuruyor bize, çınara, bana, kediye, güneşe, bir de ömrümüze.