Kem Âlât ile Kemâlât Olmaz

Yukarıda Mehmed Celaleddin Efendi’nin sülüs hatla yazmış olduğu Rûhî-i Bağdâdî’ye ait olan beyti görüyoruz. Okunuşu ve manasına gelin birlikte bakalım.

Hep maglatadır laklaka-i bâtın u zâhir
Bir nokta imiş aslı-ı sühân evvel ü âhir

“Görünen ve görünmeyen hakkındaki lakırdılar hep yanıltıcı laflardır. Bir nokta imiş sözün aslı önünde sonunda.”

Medeniyetimizde bir sanatçının yetişmesi, eserler verebilmesi için imkanların ve şartların olgunlaşması önem arz eder. Güzel nazlı olur, denir. Hüsn-i hat sanatının da yazıyı meşk edenden bir takım istekleri olurmuş. Mahmud Bedreddin Yazır Kalem Güzeli kitabında bu konuyu maddi ve manevi yönüyle ele alırken iyi ve bol malzeme kullanmak, doğru ve anlayışlı olmak, kibirsiz ve azimli olmak, çok yazmak gibi hususlara dikkat çeker.

Öncelikle zahiri şartlara, yazı malzemelerinin kaliteli olması hususuna değinelim. Kültürümüzde eskilerin bir sözü vardır:  Kem âlât ile kemâlât olmaz. Kötü, yanlış vasıtalar/aletler ile maksada, olgunluğa erişilemez.

Bununla ilgili Hattat Ömer Vasfi Efendi talebesine şöyle bir tavsiyede bulunur:

Kağıdın yumuşağını, kalemin sert sırçalısını, mürekkebin akarını ve iyisini kullan. Bunların âdileri; bir taraftan kalemin, diğer taraftan senin, bir taraftan da yazının haklarını yerler. Emeğini kemirirler, hevesini kırarlar, kabiliyetini inkişaftan alıkoyarlar. İyi malzeme ise, zarif bir sofra gibi iştihâ açıcı olur. Bunlar hakkında hasislik yapana karşı, sanat da hasis davranır, cömerde de cömert olur.

Gerçekten, kör bıçakla traş olmak, çakıl üstünde yatmak, uyumak için yatıp da uyuyamamak ne ise; küt ağızlı kalemle yazmak, kör bıçakla kalem açmak, akmaz mürekkeple, mürekkep tutmaz kağıda yazmaya çalışmak da odur.

Zahiri şartların yanı sıra yazıyı yazan kişinin manevi marazları, kusurlu halleri de söz konusu olunca güzel yazının olgunlaşması güçleşirmiş. Denilir ki, mana nazlı olur; özen ister. Nasıl ki yazının bir ruhu var Güzel’e hizmet ediyor aynı şekilde içtenlikli temiz sineleri de kendine çeker. Bu kimseler muvaffakiyeti de daim Allah’tan bilir.

Aşağıdaki levhada da hat sanatının böyle güzidelerinden biri bulunuyor.
Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin kaleminden celi sülüs hatla Hud suresi 88. ayet-i kerimeyi okunuşu ve mealiyle seyrinize sunarız.

Vema Tevfîkî İllâ Billah

“Başarım ancak Allah’ın yardımı iledir.”

Güzel yazı kalpte kötü haslet istemezmiş. Mesela kibir azmin sinsi bir düşmanı olup bir arada geçinemezler. Çünkü kibrin olduğu yerde doğru anlayış, gayret olmaz. Bu kişilerin muhakeme gücü zayıf olur, bakar ama göremez sanki. Büyüklenerek, asıl yazdıranı unutur harflerin manalarından uzaklaşarak gafletin tuzaklarına kapılır. Bu da onu atalet ve ümitsizliğe götürür. Bu marazlara takılmayıp gayretten vazgeçilmemesi hususunda Mahmud Bedreddin Efendi yazı taliplisine adeta reçeteyi şöyle tarif eder:

Hz. Ali Efendimiz yazının kemale ermesinde püf nokta olarak çokça yazmayı ve İslam dini üzere bulunmayı tavsiye buyurmuşlardır. Burada çok yazmaktan maksat kağıdı gelişi güzel doldurmak değil, itinalı yazarak azimle gayret etmektir. Bu sayede, meleke artar, anlayış kuvvetlenir, yazı metanet kazanır, kusurlarını görmek, incelikleri sezmek, bedii zevkini daha candan duymak ve anlamak mümkün olur. Bu duygu ve anlayışlar çoğaldıkça, gönüldeki süfli duygular, kibir ve gururlar silinmeye, yerini fazilet hissi doldurmaya başlar. Böyle yıkanmış bir duygu içinde yazış arttıkça, gönülde birtakım zarafet ve içtimai adabın yeşerip tomurcuklandığı görülür. Böylece ruh, yazının ruhi hendesesinde şebnemleşmiş olan ruhani duygulardan tabii bir surette gıdalanır. Nihayet öyle bir hale gelir ki, ham bir meyvenin güneş karşısında tatlanıp ballandığı gibi, sanat ruhu da tekamül yoluna girer ve sanatkâra mükemmel eserler vermek imkanını kazandırır. Marazlarından kurtarıp yazı yolculuğuna muhabbetle devam ettirir.