Rahman ve Rahîm

Lazfazatullah ism-i azamdır
Allah Allah diyen mükerremdir
Rahmetinden açıldı her gülşen
Dîdeler oldu nurdan rûşen
Hakkıyâ zeyl-i rahmeti tutagör
Vasl-ı Rahmân ü Rahîme yetegör

Allah lafzı Arapça bir sözcüktür. Herhangi bir kelimeden türemiş değildir. Bir tercümesi veya karşılığı da bulunmamaktadır. Çünkü Allah’ın uluhiyeti kendisindendir; Allah ismi de yaratıcının tüm esma ve sıfatlarını ifade eden ism-i azamıdır. İnsanlar O’na inansınlar ya da inanmasınlar Allah Allah’tır. Mabudiyet vasfı kendisinden mehuzdur. Bu anlamda ilah kelimesi Allah lafzının bir karşılığı ya da tercümesi olamaz. İlah kelimesindeki uluhiyet vasfı ise insanların o şeye kıymet vermesiyle ortaya çıkar. Yani insanlar bir puta inanmadıklarında o uluhiyet vasfı zâil olur.

Allah ism-i şerifinin insanda uyandırdığı bilinç “La ilahe illallah”tır. Nasıl ki tevhid cümlesinde Allah’tan başka ilah yoktur denilerek önce bütün ilahlar zihinlerden siliniyor, sonra da “illellah” ifadesiyle hakiki, tek, eşi ve benzeri olmayan Allah kalbe yerleştiriliyorsa, euzübesmele çekildiğinde de önce kulluk ilişkisine engel olan kirler temizlenmekte, sonra da bu işi bereketli kılacak en uygun anahtar kullanılmış olmaktadır.

Besmeledeki sıralamaya baktığımızda Allah isminden sonra Rahman ismi gelmektedir. Rahman kelimesi Arapça (رحم) merhamet etmek kelimesinden türetilmiş olup sürekli ve çokça merhamette bulunan anlamını ifade eden sıfattır. Rahman Yüce Allah’a özgü bir sıfat isimdir. Ezelî bir sıfattır. Bu itibarla: Çok rahmet sahibi, pek merhametli, son derece merhametli veya sonsuz merhamet sahibi diye tefsir edilebilir. Rahman kelimesinde hayır dilemek ve sınırsız nimet vermek anlamı da vardır.

Allahu Teala Rahman olduğu için ezeli rahmeti tüm mahlukatı kuşatır. Bu kainatı kâmilen yaratması, mü’min de olsa kafir de olsa müşrik de olsa herkese nimet ve rızık bahşetmesi Allah’ın Rahmaniyyetindendir. Bu kainat merhamet üzere kurulmuştur. İnsanın yaratılması, ona bir irade verilmesi ve bu iradeyle tercih ettiği gerek hayır gerek şer olan fiillerin yaratılması O’nun Rahmaniyetindendir. Bu cihetle eğer Allah Rahmân olmasaydı fıtraten malik olduğumuz nimetlerden mahrum kalırdık.

Rahman kelimesinin bir manası da şöyledir: Yarattıklarına rızık veren, onlardan bela ve afetleri uzaklaştıran, takvası sebebiyle takva sahibinin, günahı sebebiyle günahkarların rızıklarını artırıp eksiltmeyen, aksine herkese ve her şeye dilediği ölçüde rızık veren demektir. Kur’an dilinde de Rahman sıfat-ismi Allah’a mahsustur, başka hiçbir varlık için kullanılmamıştır.

Rahîm, mübalağalalı, abartılı bir şekilde çok merhametli, rahmeti bol demek olup bu sıfatla kullar da nitelenebilir. Yani Rahîmiyet, Rahmân ismi gibi ezelî değildir, lâyezâldir/zeval bulmaz, bitmez tükenmezdir. Allah’ın Rahîm sıfat-ismi O’nun, daha ziyade kullarının gelecekte elde etmek üzere hak ettikleri, layık oldukları sınırsız rahmetini, lutuf ve merhametini ifade etmektedir.

Rahman ve Rahîm isimleriyle ilgili halk arasında da oldukça yaygın bir kullanım olan Allah’ın dünyanın Rahmânı, ahiretin Rahîmi olduğuna dair bir cümle vardır. Allah hakikatte dünyanın da ahiretin de hem Rahmân’ı hem Rahîmi’dir. Ancak rahmeti mahlukatın kendisini tanısın tanımasın herkesi kuşatırken rahim sıfatında kulların Allah’ı Rab olarak tanıyıp iradelerini O’nun muradı üzerine kullanmaları üzerine verilen bir tevfik söz konusudur. Yani Rahman ismiyle insan fıtraten kendisine verilen kabiliyete göre davranırken rahîmiyet sayesinde kendisine verilen bu fıtrî sermayeden terakki etmek, ilerlemek, kendini geliştirmek kabiliyetine sahip olur.

Besmele, bütün yaratılışın başlangıcını ve nihayetini, mebde ve meadını içine alacak şekilde Rahim diyerek tamamlanan muazzam bir ifadedir.

(Yazımız devam edecek.)

Sümeyye Dırmıkçı