Yaşayan Sultan “Şah-ı Zinde”

Kıymetli okuyucularımız bu yazımda sizlere, Türkistan coğrafyasına İslam’ı ilk tebliğ eden isimlerin başında gelen ve bu topraklarda İslamiyet’in yayılması için çok büyük hizmetlerde bulunan, mücahit kimliğiyle hep anılan büyük sahabe Kusem Bin Abbas’ın (r.a.) hayatını anlatacağım.

Babası, Peygamber Efendimizin (s.a.s.) amcası, Hz. Abbas’tır. Annesi ise Ümmü’l-Fazl Lübabe’dir. Ümmü’l-Fazl Lübabe, Hz. Hatice annemizden sonra Müslüman olan ilk kadın sahabe ve Peygamber Efendimizin (s.a.s.) kıymetli eşlerinden olan Meymune validemizin kız kardeşidir. Hz. Kusem ayrıca cennet gençlerinin sultanı Hz. Hüseyin efendimizin süt kardeşidir.

Hz. Kusem (r.a.), babası ve kardeşleriyle birlikte bulundukları bir sırada Peygamber Efendimiz (s.a.s.), üzerlerine bir örtü örtmüş: “Ya Rab, bu benim amcam ve babamın öz kardeşi, bunlar da onun çocuklarıdır. Onları bu perdeyle örttüğüm gibi, sen de onları cehennemden öylece koru!” şeklinde dua etmiştir. 

Önemli bir detayı da anlatmadan geçmeyelim. Peygamber Efendimize (s.a.s.) çok benzeyen 6 sahabe vardır. Bunlar; Hasan bin Ali, Musab bin Umeyr, Cafer bin Ebu Talip, Ebu Süfyan bin Haris, Saib bin Ubeyd (İmam Şafii Hazretlerinin dedesidir) ve Kusem bin Abbâs’tır. (Allah onlardan razı olsun.)

Rivayet olunur ki, Hz. Kusem (r.a.) Türkistan’a geldiğinde mübarek bedeninden kuvvetli bir gül kokusu yayılırmış. Yanında bir süre oturan kendisini gül bahçesinde sanırmış. Hz. Kusem bu güzel kokunun sebebini soranlara şöyle anlatırmış; küçük yaşta olmasına rağmen Peygamber Efendimizin (s.a.s.) mübarek cenazesi yıkanırken yardım edenlerden biri de kendisi imiş. Defin sırasında server-i kâinat Efendimiz’in nurlu kabrine inmiş ve kabirden en son o çıkmış. Ve böylece Resûl-i Ekrem Efendimize (s.a.s.) yeryüzünde dokunan son kişi kendisi olmuş, kokusu kendisinde baki kalmış.

Hz. Kusem, yaşı gereği Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman (r.a.) döneminde herhangi bir resmi vazifede bulunamamış; Hz. Ali’nin (r.a.) hilâfeti döneminde Mekke valiliğine tayin edilmiş ve Hz. Ali’nin şehadetine kadar bu görevini sürdürmüştür. Mekke’deki idarî görevlerinin yanında hac emirliği de yapmış ve birçok mesele hakkında fetvalar vermiştir.

Horasan Valisi Saîd b. Osman b. Affân’ın kumandasında Horasan civarındaki fetihlere katılmış, daha sonra yine Saîd b. Osman’la birlikte Semerkant seferine katılarak (56/675) Semerkant’ta şehit olmuştur. Bakara Suresi 154. Ayeti Kerimesindeki; “Allah yolunda öldürülenler için “ölüler” demeyin. Hayır, onlar diridirler, fakat siz bilemezsiniz.” hükmü gereğince Semerkantlılar Hazreti Peygamber’in (s.a.s.) bu yakın akrabasının daima canlı olduğunu kabul ederek ona “Şah-ı Zinde” Yaşayan Sultan demişlerdir.

Mimar Kamil Uğurlu Hoca’nın makalelerinden öğrendiğimiz ifadelerle; Semerkant’ı İslam’a açan Kusem İbn Abbas, Efrasiyab tepesinde bir Kurban Bayramı günü şehit düşünce oraya defnedilmiş ve daha sonra üzerine türbe inşa edilmiştir. 14.ve 15.yüzyıldan itibaren ise türbenin etrafında büyük bir kabristan oluşmuştur.

Hz. Abdullah bin Abbas’ın (r.a.) kardeşi Hz. Kusem hakkında “Doğduğu yer ile öldüğü yer birbirinden ne kadar da uzak! Mekke’de doğdu fakat Semerkant’ta vefat etti.” dediği rivayet edilmektedir.

Şah-ı Zinde’nin kabri birbirinin içinden geçilerek ulaşılan üç mekân halinde düzenlenmiştir. İlk iki mekân iki küçük mescittir, “İbn Abbas’ın sandukası üst üste konmuş üç mikâptan müteşekkil ve firuze mavisi çinilerle kaplıdır.